محمد حسین زاده
چکیده
دیدگاه ملاصدرا دربارۀ اصالت وجود به صورتهای مختلفی تفسیر شده است. در تفسیر رایج از نظریۀ اصالت وجود، ماهیت امری کاملاً ذهنی و وابسته به فاعل شناسا است و چون در واقعیت خارجی حاضر نیست، نمیتواند به نحو ...
بیشتر
دیدگاه ملاصدرا دربارۀ اصالت وجود به صورتهای مختلفی تفسیر شده است. در تفسیر رایج از نظریۀ اصالت وجود، ماهیت امری کاملاً ذهنی و وابسته به فاعل شناسا است و چون در واقعیت خارجی حاضر نیست، نمیتواند به نحو حقیقی از واقعیت خارجی حکایت کند. تفسیر استاد عبودیت ـ که بسط و شرح تفسیر آقا علی مدرس زنوزی است ـ در عین حال که بر ذهنیِ صرف بودن ماهیت تأکید میکند و ماهیت را شبح وجود میداند، حکایت ماهیت از وجود را حکایتی حقیقی معرفی میکند. این مقاله با رویکرد توصیفی ـ تحلیلی عبارتهای صدرالمتألهین را بررسی کرده و نشان داده است که تفسیر مذکور، نمیتواند تبیین مناسبی از دیدگاه ملاصدرا در مسألۀ اصالت وجود باشد. ملاصدرا تحت تأثیر عرفا، ارتباط حق تعالی و تعینات خلقی را بین وجود و ماهیت ترسیم کرده و در بهتصویر کشیدن این رابطه از تعبیرات عرفا ـ از جمله خیال و شبح و حکایت بودن مخلوقات نسبت به حق تعالی ـ استفاده کرده است. برخلاف برداشت آقا علی مدرس و استاد عبودیت، این قبیل واژگان در معنای هستیشناسانه بهکار رفتهاند نه معنای معرفتشناسانه؛ از اینرو، نمیتوان با تمسک به آنها ماهیت را در دیدگاه صدرا، امری کاملاً ذهنی و وابسته به فاعل شناسا تفسیر کرد.